De overgang naar het nieuwe millennium deed ons veel terugzien. De afsluiting
van de meest gewelddadige eeuw uit de geschiedenis, werd geconstateerd.
Daar kunnen we aan toevoegen dat de mens zich in die twee millennia heeft
gedragen als het meest gevaarlijke roofdier dat de evolutie heeft
voortgebracht. Meedogenloos werd het ene volk door het andere vernederd,
onderdrukt en uitgebuit (slavernij, kolonialisme). Arrogant werden culturen
vertrapt en ideeën over het leven aan anderen opgedrongen. Met een
ongeëvenaarde hebzucht heeft de mens zich geworpen op de rijkdommen van
de Aarde.
Als pluspunt van de laatste twee eeuwen hoorde ik noemen dat de slavernij is
afgeschaft en koloniale gebieden zelfstandig zijn geworden, maar inmiddels waren
die gebieden zo van de rijke landen afhankelijk gemaakt, dat er in wezen niet zo heel
veel is veranderd. Uitbuiting van mensen en van de natuur gaat door, zij het onder
een andere naam. Misschien is dat wel ernstiger, want daardoor is de
verantwoordelijkheid voor de misstanden in de wereld meer versluierd. Ons
technisch vernuft is bovendien zo ontwikkeld dat het ons in staat stelt de laatste
rijkdommen van de Aarde te exploiteren. Op grote schaal wordt roofbouw gepleegd
en daarmee zijn we bezig ons eigen graf te graven. Ik denk, dat in deze nieuw
begonnen eeuw duidelijk zal worden of we ons vernuft zullen gebruiken om samen te
overleven, óf dat we het aan laten komen op een struggle for life, waarbij de mensen
in de Derde Wereld het eerst het loodje zullen leggen, maar waar we ook zelf aan
ten onder zullen gaan. In het laatste geval zijn we dan het laatste en meest
gewelddadige millennium binnengetreden. Het is dan de mens die verdere evolutie
de nek omdraait. Toch kan ik me niet indenken dat de mens, uitgerust met zijn
verstand, gevoel en voorstellingsvermogen, het zover zal laten komen dat hij het
leven op Aarde vernietigt.
Het was in 1972 dat de Club van Rome de noodklok luidde. Als er niets veranderde zouden we binnen dertig jaar geconfronteerd worden met de gevolgen van onze roofbouw. Het was vijf voor twaalf; er werden al grenzen overschreden.
Een beetje van de schrik bekomen kwamen er andere geluiden van andere deskundigen. Zo ernstig als door de Club van Rome voorgesteld was het niet. Groei, mits verstandig, was zeker mogelijk.
Inmiddels zijn we dertig jaar verder en als we eerlijk zijn zien we steeds meer aanwijzingen dat er grenzen bereikt of gepasseerd zijn. Gaten in de ozonlaag, woestijnvorming door roofbouw, opwarming van de Aarde waardoor we steeds meer met wervelstormen en orkanen te maken krijgen, het stijgen van de zeespiegel door o.a. het smelten van de ijskap van de Zuidpool. In het rijke noorden verhogen we de dijken en nemen we andere maatregelen om droge voeten te houden. Van de bevolking van Bangladesh, Venezuela en andere arme gebieden verliezen mensen bij tienduizenden het leven bij overstromingen.
Dat zijn de zichtbare gevolgen maar de, voor de meesten van ons, onzichtbare gevolgen zijn misschien wel ernstiger. In de nieuwsbrief van Pugwash Nederland (okt. '99) las ik het artikel 'Sharing the Planet' van B. Goudzwaard en Joh. van Klinken. In dat artikel staat dat binnen één mensengeneratie door menselijke activiteiten de helft (U leest het goed - de helft!) van het aantal plant- en diersoorten met hun leefomgeving zijn verdwenen. "Er is een massavernietiging gaande, een extinctie als nooit tevoren in de wording van het Leven op Aarde. Het gebeurt ver van ons huis, allereerst in de tropische regenwouden en vervolgens in de nog onbekende oceanische diepzeeën."
In een lijstje geven de schrijvers aan hoe het 'grote sterven' van 1850 tot nu is toegenomen. Nu, anno 2000, beloopt het grote sterven meer dan tien soorten per uur. Goudzwaard en Van Klinken spreken zelfs over een holocaust voor het jaar 2100. "De soorten verdwijnen door een als maar meer consumerende en groter wordende maatschappij. Het is bekend dat 2/3 tot 3/4 van de soorten gehuisvest is in de regenwouden: de 'kraamkamers van het Leven'. Deze regenwouden worden in een halve eeuw gedecimeerd tot hooguit enkele toevluchtsoorden of refugia. Daarbij komt de aantasting van de oceanen en van vrijwel alle binnenzeeën."
Het is duidelijk, dat we in de komende eeuwen voor een gigantische taak staan.
We moeten ons daarbij bedenken dat als vandaag de knop wordt omgedraaid, wat niet kan, er nog een uitloop naar 'slechter' is voor we aan de 'omkeer' toe zijn.
Bovendien moeten de leefomstandigheden voor een groot deel van de wereld-bevolking opgetrokken worden om tot een aanvaardbaar minimum te komen, over gelijke verdeling durf ik nog niet eens te denken.
Dat wil dus zeggen:
a. Dat verhoging van de welvaart in de Rijke Wereld niet aanvaardbaar is en er zelfs
versoberd moet worden.
b. De wereldbevolking sterk teruggedrongen moet worden.
Wil dat slagen dan zal er een soort revolutie moeten plaats vinden.
In onze maatschappij lijken veel mensen te denken dat men recht heeft op de
vervulling van alle wensen. Niet alleen op materieel gebied, maar ook o.a. op
medisch gebied. Spaarde men vroeger om in de toekomst wensen te kunnen
vervullen, nu werken beide partners om reeds vervulde wensen te financieren.
Leningen behoren bij het leven. Gelukkig lijkt daar ook verzet tegen te komen en zijn
er jonge mensen die zich afvragen of dit leven van werken, competitie, stress en
geen tijd hebben voor kinderen en andere zaken de 'zin' van het leven is. Daarnaast
zijn er altijd jonge mensen geweest die zich tegen de vercommercialisering van onze
maatschappij hebben verzet. Zij zijn te vinden in milieuorganisaties, zetten zich in
voor vluchtelingen en mensenrechten. Misschien dat de Vlaamse filosoof Jaap
Kruithof zijn hoop daarop heeft gevestigd als hij zegt dat de omslag van de basis
moet komen. Ook vraag ik me af of mensen zich voldoende realiseren dat onze
welvaart ten koste van de Derde Wereld gaat en of men dat wil. Misschien moet
daar toch meer de aandacht op gevestigd worden.
Er moet een omslag bij regeringsleiders komen. Nooit eerder in de geschiedenis is het lange-termijn-denken zo nodig geweest en daar blinken onze regeringsleiders niet in uit. Er wordt wel gezegd dat er niet verder gekeken wordt dan tot de volgende verkiezingen en dat men impopulaire maatregelen schuwt. Als dat juist is, moet de aanzet tot anders denken en handelen inderdaad van de basis komen.
Jaap Kruithof wijst er op dat de economie de bepalende factor is geworden.
Regeringen hebben steeds minder in te brengen en worden steeds meer door grote
bedrijven onder druk gezet. Ze hebben dat ook laten gebeuren, o.a. door bedrijven
lang lopende concessies te verlenen, belasting voordelen te geven en een oogje
dicht te knijpen als het om milieuvervuiling ging. Ook door privatisering van bedrijven
geeft de overheid steeds meer macht uit handen. Daar moeten we meer tegen in
verzet komen. Dat gebeurt gelukkig ook al, zoals met het MAI, het Multilateraal
Akkoord inzake Investeringen, waardoor grote bedrijven in de Derde Wereld meer
armslag zouden krijgen zonder teveel gestoord te worden door milieumaatregelen
en mensenrechten. De EU en Frankrijk hebben zich tegen dit akkoord verzet, zodat
het voorlopig van de baan is. Dat is een goed teken.
Het moeilijkst zal het zijn economische machthebbers om te turnen. In de economie
is stilstand achteruitgang. Toch zullen ook zij moeten inzien dat stilstand, en zelfs
achteruitgang, 'winst' kan betekenen. Geen winst door meer geld in het laatje, wel
door een langere levensduur van de Aarde. Gaan mensen echt consuminderen en
zet de trend van bevolkingsafname, die in de rijke landen al is begonnen, door dan
zal men genoegen moeten nemen met vermindering van winst óf zelfs met echt
verlies. Daarbij zal wel een heel grote schakelaar omgedraaid moeten worden.
Er zal ernstig nagedacht moeten worden over conflictbeheersing, want oorlog kan niet meer. Nu pas, in Joegoslavië hebben we kunnen zien wat oorlog, niet alleen aan menselijk leed teweeg kan brengen en hoe het mensen kan verharden, maar ook hoe ernstig het milieu wordt vervuild en grondstoffen worden vernietigd. Het NAVO-optreden heeft ook weer duidelijk gemaakt dat met geweld geen conflicten opgelost worden.
De vredesorganisaties, samenwerkend in het Landelijk Beraad Vredesorganisaties (LBVO), werkten een plan uit voor Burger Vredesteams (BVTN), die in conflictgebieden ingezet kunnen worden om de mensen daar te helpen het conflict vreedzaam op te lossen. Het leerplan voor de opleiding van deze vredeswerkers ligt klaar, de Hogeschool waar deze opleiding gegeven kan worden is gevonden, het wachten is nog op subsidie. Mans van Zandbergen, ad interim voorzitter van de BVTN, is echter vol goede moed dat de overheid dit plan zal steunen. "Er is een omslag in het denken", zei ze op de voorlichtingsdag van de BVTN, "zelfs bij defensie is men geïnteresseerd in onze plannen" en dat ziet ze als een gunstig teken. Laten we met haar hopen dat er inderdaad een 'omslag in het denken' aan de gang is.
Nobelprijswinnaars van de Vrede hebben het jaar 2000 uitgeroepen als 'Jaar van de Vrede' en hebben regeringen gevraagd het eerste decennium van dit millennium aan de 'Cultuur van Vrede en Geweldloosheid' te besteden. Vredesopvoeding moet daarin een belangrijke plaats krijgen. Het is te hopen dat aan deze oproep gevolg wordt gegeven. Positief is in elk geval dat het projectplan 'Cultuur van Vrede en Geweldloosheid', dat door het Humanistisch Vredesberaad en Pais is ingediend voor 'Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa in 2001', gunstig is ontvangen. De Stichting RCH 2001 heeft een belangrijke subsidie toegezegd voor het in het project opgenomen debattenplan. Over de andere onderdelen van het project zal de Stichting binnenkort een beslissing nemen.
Inhakend op de oproep van de Nobelprijswinnaars bereiden HVB en Pais een themadag voor over de Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Deze dag wordt gehouden op 20 mei a.s. in de Kargadoor in Utrecht.
Het is hard nodig dat het wiel naar een duurzame en vredige samenleving in
een versnelling komt. Er gebeurt het een en ander, maar nog te langzaam.
Zeker moeten we ook van de ' vertrossing' af, een vertrossing die zich niet
alleen uitstrekt tot de media, maar ook tot de politieke partijen. Er moet weer
leven in de brouwerij komen.
Tilly de Waal
Naar: Inhoudsopgave archief of Inhoudsopgave 't Kan Anders
Last Updated 20 maart 2000