Fundamentalisme of anti-Amerikanisme?

't Kan Anders
2001 nr. 7

hoofdmenu

inhoudsopgave

archief

over 'tKA

uw reactie

Na de schok over de vreselijke 11 septemberaanslagen zagen we de Michael Steins en Leon Winters breed uitmeten, wat er wel niet mis is met de islam. Winter sprak zelfs van een 'agressieve, pan-tribale religie'. Zulke verhalen creëren een vijandbeeld. Het islam-fundamentalisme werd bekend door de Iranrevolutie van 1979, de Egyptische Moslim Broeders, de burgeroorlog in Algerije en door het Talibanbewind. Maar minder bekend is dat deze beweging pas de laatste twee decennia de wind in de zeilen kreeg. Diepere oorzaken waren ongelijkheid, armoede, gebrek aan sociale mobiliteit en het totaal verstopt zijn van de politieke kanalen. In veel landen werd de moskee de enige plaats waar jongeren uiting konden geven aan hun frustraties.

In plaats van democratisering en sociale rechtvaardigheid te helpen bevorderen in de Arabische landen, richtten vooral de VS zich echter geheel op het in het zadel houden van de autoritaire regimes aldaar. We hadden slechts één belang: (goedkope) olie. De geschiedenis van het Midden-Oosten staat daardoor bol van westerse interventies. Reden, dat hervormers die een rechtvaardiger koers voorstonden, bijna altijd het Mossadeq-lot ondergingen. Hoe rechtser een regime hoe beter, leek het wel. Bovendien speelde Amerika de landen in het Midden-Oosten vaak tegen elkaar uit, zoals Irak tegen Iran.

Toen ook doordrong, dat Israël de VN-resoluties inzake de Palestijnen kon negeren en de mensenrechten in bezet
Palestijns gebied schendt dankzij de steun van grote broer Amerika, werd de laatste in de ogen van de gewone man meer en meer de boosdoener. Amerika's militaire aanwezigheid in de Golf maakt dit alleen maar erger. De eigen regio zou niet autonoom meer zijn. Ziehier waarom het verbranden van de Amerikaanse vlag in het Midden-Oosten geen onbekend verschijnsel is.

Als iemand mij qua diepere oorzaak voor de 11 septembertragedie de keus zou geven tussen hetzij anti-Amerikanisme hetzij fundamentalisme, zou ik kiezen voor het eerste. Maar er is ook sprake van wisselwerking, vooral in de zin dat fundamentalisme of liever radicale elementen daarin inspelen op het breed gedragen onbehagen over Amerika's rol in de regio. Dat onbehagen nu versterken door onbezonnen militaire acties of door een artikel van een westers militair pact operabel te maken, los van het feit dat Amerika noch de NAVO in deze tot 'eigenrichting' gerechtigd zijn, lijkt geen verstandig antwoord. Dat zal de geheime cellen in diverse landen -echt niet alleen in Afghanistan- brengen tot nieuwe wandaden.

Naast het (doen) arresteren van verdachten, is westerse zelfreflectie nu aan zet. Helaas wel rijkelijk laat, want het is zover gekomen, dat bij bepaalde netwerken van islamradicalen de geweldsgeest uit de fles is. In de zin dat in hun visie thans het doel alle middelen heiligt. Hoe deze geest weer in de fles te krijgen, is de grote uitdaging. Dat lukt natuurlijk niet, als in het antwoord wordt gekozen voor dezelfde weg.

Hans Feddema