De mannelijke heroïek van het fundamentalisme

't Kan Anders
2001 nr. 8

hoofdmenu

inhoudsopgave

archief

over 'tKA

uw reactie

Voor de terroristische aanvallen in de VS is geen enkel excuus te vinden. En hoewel ze gericht waren tegen symbolen van 'het Amerikaanse kapitalisme en imperialisme' - voor sommige linksen helaas nog steeds de enige bron van al het kwaad- is het duidelijk dat deze acties de linkse strijd op geen enkele manier verder kunnen helpen.

Moslimfundamentalisten die in Afghanistan tegen de Sovjet-Unie vochten, plegen nu aanslagen op hun voormalige westerse broodheren. Om samen terug te kunnen slaan hebben die nu het NAVO-handvest opgerekt. Ze presenteren hun oorlog als een boven-politieke strijd tussen goed en kwaad, waardoor twijfels van parlementariërs over oorlogsdeelname onacceptabel worden en de Nederlandse politiek weer wat minder democratisch.

Meer repressie en extreem-rechts

Politie en Justitie grijpen de fundamentalistische dreiging aan in een pleidooi voor algehele legitimatieplicht. Het kabinet steekt de BVD en Marechaussee alvast 200 miljoen extra toe en Europese ministers komen met meer bewaking van de Europese buitengrenzen en meer bevoegdheden voor Europol. Steeds meer Nederlanders gaan moslims openlijk als probleem beschouwen. Bolkestein, Scheffer en Fortuyn hebben de afgelopen jaren een sterk nationalistisch en anti-islamitisch wij/zij-denken gepromoot, dat nu de stemming bepaalt. Er heerst een McCarthyachtige sfeer, waarbij allochtonen gedwongen worden om zich uit te spreken tegen islamfundamentalisme. Wie niet mee wilde doen aan de 3 minuten stilte voor de slachtoffers in de VS, werd uitgekotst, ontslagen of bedreigd. Ondertussen worden tientallen moskeeën en islamitische scholen bedreigd, beklad en aangevallen met brandbommen. Maar ook in sommige moslimkringen groeien extreem-rechtse opvattingen, antisemitisme en anti-Amerikanisme.

Meer vluchtelingen
Verplicht partij kiezen in een conflict tussen terroristische staten en benden, elk gewapend met een eigen religie en nationalisme, leidt ertoe dat bevrijdende en humanistische ideeën naar de achtergrond worden gedrukt. Het gros van de mensen wordt daar niets wijzer van. De oorlogshitsers aan beide zijden dragen de verantwoordelijkheid voor duizenden doden en miljoenen vluchtelingen. De NAVO-vliegtuigen mogen dan behalve bommen tevens wat voedselpakketten op Afghanistan droppen, maar hoe men werkelijk denkt over Afghanen bleek vlak voor 11 september. Toen weigerde de Australische regering een schip vol Afghaanse vluchtelingen toe te laten, zonder dat het tot veel protest leidde van westerse regeringen.

Fundamentalisme

Bij de protesten tegen "oorlog en terrorisme" vervalt men helaas wel eens in een simpel anti-Amerikanisme, waarbij nauwelijks kritiek is op de Nederlandse betrokkenheid bij de oorlog of op de toenemende repressie hier. Ook is er te weinig kritiek op het fundamentalisme. Fundamentalisme is niet typisch voor de Arabische wereld. Er is bijvoorbeeld ook een christelijk, een hindoe- en een joods fundamentalisme. In de kern zijn het allemaal ultra-patriarchale ideologieën, die de man centraal stellen in de wereld. Dat is dan direct ook de primaire aantrekkingskracht van het fundamentalisme: het belooft alle mannen in principe een verheven positie boven alle vrouwen.

Moderne politieke stroming

Het fundamentalisme creëert onder zijn aanhangers een voortdurend gevoel van bedreiging. De druk van een eeuwige alomvattende strijd tegen het kwaad biedt het fundamentalisme de gelegenheid de eigen rijen strak gesloten te houden en dissidente geluiden als duivels af te doen. Fundamentalisten houden zich overigens niet alleen bezig met het geloof, maar hebben ook uitgewerkte ideeën over de staat, de economie en ga zo maar door. Zo organiseren fundamentalisten vaak sociale activiteiten op terreinen waar staten na bezuinigingen de handen vanaf getrokken hebben, zoals gaarkeukens, medische en andere zorg. Dat laat zien dat het fundamentalisme in feite een moderne politieke stroming is die zeer goed aansluit bij de huidige fase van het kapitalisme. Dat, in tegenstelling tot de bijbehorende ideologie, waarbij voornamelijk achteruit gekeken wordt naar vermeende gouden tijden waarin iedereen, vrouwen en mannen, armen en rijken, hun vaste plaats in de samenleving nog gekend zouden hebben. Uiteindelijk is het fundamentalisme niets anders dan een in religieuze termen geformuleerde ideologie, die vooral voorkomt in streken waar religieuze ideeën het dagelijks leven nog bepalen en waar dus alle politieke stromingen zich in religieuze termen uiten.

Religieus fascisme

De Taliban-verordening dat alle hindoes een gele strip op hun kleding moeten dragen, roept herinneringen op aan de shoah. En Bin Ladens oproep om alle Amerikanen te doden lijkt zo bezien een moderne variant van de nazi-plannen voor een Endlösung. Andere machtsverhoudingen, andere middelen, maar ontegenzeggelijk fascisme. Het religieus fascisme van de islamfundamentalisten heeft dus in eerste instantie eigen interne ideologische drijfveren, en wordt niet, zoals wel beweerd wordt in linkse kringen, veroorzaakt door bijvoorbeeld het Amerikaanse imperialisme, of het beleid van Israël in het conflict met de Palestijnen. Wel worden dit soort conflicten aangegrepen om nieuwe strijders te werven. Maar als de Amerikanen en de joden niet bestaan zouden hebben, zouden fundamentalistische organisaties als de Hamas, Jihad, Hezbollah en de Taliban ze wel zelf uitgevonden hebben. In de volkomen terechte strijd tegen het geweld van de Israëlische staat zijn helaas de meer linkse partijen vrijwel verdrongen door dit type religieus-fascistische organisaties. Daarvan getuigen ook de daar tegenwoordig veel gehanteerde fascistische strijdmethoden, zoals het opblazen van willekeurige burgers.

Armoede?

In de opkomende anti-oorlogsbeweging wordt het fundamentalisme vaak gekoppeld aan de ellende in de Arabische wereld. Fundamentalisten zouden geboren worden uit armoede en dus eigenlijk ook een soort slachtoffers zijn. Een simpele eendimensionale anti-kapitalistische denkwijze. Maar religieus fascisme heeft, net als zijn wereldlijke soortgenoten, aanhangers onder zowel rijken als armen. Het is ook niet voorbehouden aan arme landen, getuige het machtige fundamentalisme in bijvoorbeeld de VS en Saoedie-Arabië. Het fundamentalisme is zonder anti-patriarchale analyse gewoonweg niet goed te begrijpen, en dus ook niet te bestrijden.

Eric Krebbers (medewerker van De Fabel van de illegaal)

Info: 071-5127619 (op werkdagen van 14-17 uur).

Op www.defabel.nl staat een uitgebreide versie van dit artikel.