Naar: Inhoudsopgave archief of Inhoudsopgave 't Kan Anders
Heeft u ook de indruk dat de kwaliteit van allerlei fysieke en sociale aspecten in uw
leefomgeving achteruit gaat? Signaleert u ook dat het aantal mensen waarvoor de kwaliteit
van hun levensomstandigheden verbetert, kleiner wordt en dat het aantal waarvoor die
verslechtert, groeit? Denkt u eveneens dat een deel van die laatsten zich daardoor
genoodzaakt zien hun eigenbelang op een min of meer a-sociale manier te behartigen? Als
dat inderdaad waar is, kan dat alleen maar verklaard worden door het dalende
kwaliteitsrendement van het politieke beleid. De overheid behartigt het algemeen belang
minder goed dan we gewend waren.
Om deze trend te doorbreken is een andere invalshoek bij het benaderen van politieke problemen vereist.
Herman Wijffels - de huidige voorzitter van de SER - heeft in Vrij Nederland van 24-2-'96 gezegd: "We zitten in de overgangsfase van een maatschappij die economische groei nastreeft naar een maatschappij die streeft naar kwaliteit, naar duurzaamheid. En die sprong gaat gepaard met een hele reeks veranderingen. Maar dat wordt nog maar nauwelijks onder ogen gezien. Het gaat heel moeizaam. In mijn beleving beweegt de bovenstroom nog helemaal in de klassieke richting. De hele officiële wereld van besturen, instituties en organen houdt nog vast aan oude methoden en denkwijzen (...). We blijven op één plaats trappelen. Maar dat moet een keer veranderen."
Ik wil dat moment van verandering in het denken van de maatschappelijke bovenstroom
dichterbij doen brengen. Daarom graag uw aandacht voor een nieuwe benadering van de
huidige politieke problemen, die perspectieven biedt de negatieve ontwikkelingstrend in onze
samenleving tot staan te brengen en in een positieve richting om te buigen.
het algemeen belang
Het lijkt mij wenselijk dat men zich bezint op de betekenis van het begrip 'algemeen belang'.
Deze heroriëntatie moet leiden tot concretisering van dat begrip en tot nauwkeuriger
definiëring van beleidsdoelen en randvoorwaarden. De bezinning heeft op zichzelf geen
gevolgen voor het maken van beleidskeuzen. Dat blijft het onderwerp van het politieke debat.
Deze benadering leidt tot de hierna volgende visie.
De kwaliteit van diverse aspecten in de individuele leefomgeving bepaalt in hoeverre iemand in staat is zijn of haar materiële en immateriële behoeften te vervullen. Het gaat, met andere woorden, om de kwaliteit van de condities voor welzijn, zoals daar zijn de kwaliteit van water, bodem, lucht, voedsel, huisvesting, natuur en landschap enz., maar ook die van mogelijkheden tot goede sociale contacten, zelfontplooiing.
Sommige van deze condities zijn niet voor elk mens van belang. Het merendeel echter geldt voor iedereen. Inventarisatie van deze laatsten maakt het begrip 'algemeen belang' concreet.
De kwaliteit van een aantal van de algemeen geldende condities is door individuen zelf te
behartigen. De kwaliteit van de overige ligt buiten de invloedssfeer van enkelingen. De
overheid heeft de taak de kwaliteit van de laatst genoemden te optimaliseren. Het gemiddelde
kwaliteitsniveau van de condities voor welzijn geldt als het criterium voor het succes van dat
beleid.
praktische effecten
De resultaten van deze bezinning bieden direct een aantal praktische
toepassingsmogelijkheden. Zo kan men - zowel op lokaal, provinciaal, als landelijk niveau -
met de diverse condities voor welzijn als aandachtspunten, van tevoren de gevolgen van
beleidsplannen voor de kwaliteit van de leefomgeving inschatten (en niet alleen de Milieu
Effect Rapportage). Ook wordt het mogelijk achteraf het kwaliteitsrendement van het totale
gevoerde overheidsbeleid op een breder spectrum dan nu het geval is te meten.
Het gebruik van deze checklist geeft impulsen aan de nodige verandering in het dagelijks denken en doen.
Het belang dat men momenteel aan politieke onderwerpen toekent, gaat men relativeren. Doordat de kwaliteit van alle condities bijdraagt aan het gemiddelde niveau, worden sommige belangrijker terwijl andere aan gewicht verliezen. Er ontstaat een helderder onderscheid tussen doelen en middelen. Vele van de huidige beleidsdoelen blijken pseudo-voorwaarden te zijn terwijl men sommige van de echte condities voor welzijn nooit als zodanig herkend heeft.
Ook krijgt men oog voor de hoogte van het kwaliteitsrendement van de verschillende
instrumenten die in gebruik zijn om beleidsdoelen te realiseren. De beleidsuitvoering door
professionele organisaties (zoals Rijks Waterstaat) is niet moeilijk te beheersen en het
kwaliteitsrendement is van tevoren goed te bepalen. Bij sociale instituties ligt dat echter
anders.
Sociale instituties zijn gestructureerde maatschappelijke systemen. Ze zijn in elke samenleving actief en bedoeld om de kwaliteit van een bepaalde conditie (bv. een sociale waarde) te optimaliseren of in stand te houden. Zij zorgen ervoor dat individuen hun eigen belang behartigen met het nodige respect voor het algemeen belang. De structuurelementen - zoals richtlijnen, respectievelijk normen en de controle op de naleving daarvan - vervullen elk een essentiële rol in het geheel.
Er dient voldoende inzicht aanwezig te zijn in de hoedanigheden van deze elementen en in de manier waarop zij onderling samenhangen. Anders bestaat de kans dat men er onbewust voor zorgt dat het functioneren van deze instituties ineffectief wordt en/of schade gaat veroorzaken aan de kwaliteit van andere condities voor welzijn. Het gevolg daarvan is dat het kwaliteitsrendement afneemt. Het kapitalistische economisch stelsel is een goed voorbeeld van een slecht functionerende sociale institutie.
Meer kennis vanuit deze benadering leidt ongetwijfeld tot maatregelen die verhoging van het kwaliteitsrendement tot gevolg hebben. De maatschappij blijkt dat beter bestuurbaar te zijn dan men momenteel aanneemt.
Wanneer het nieuwe denken gemeengoed is en er voldoende kennis is vergaard omtrent de
wijze waarop sociale instituties aangestuurd moeten worden, zal men er in slagen de huidige
negatieve ontwikkelingstrend te beheersen en om te buigen in een positieve richting. Als dat
laatste werkelijkheid wordt, ontstaat er bij een groeiend aantal individuen weer meer respect
voor het algemeen belang bij het behartigen van hun eigen levensomstandigheden.
Rik Assen
Naar: Inhoudsopgave archief of Inhoudsopgave 't Kan Anders
Last Updated 20 augustus 1999